مطلب پیش‌روی شما ترجمه‌ای آزاد از مقاله‌ایست با عنوان «چگونه با کودکان در مورد درگیری و جنگ صحبت کنیم» که در وب‌سایت سازمان یونیسف منتشر شده است. این محتوا کوششی‌ست از سوی سازمان مردم‌نهاد بهمان برای آگاه‌سازی هرچه بیشتر خانواده‌ها و افرادی که با کودکان سروکار دارند. تلاش تیم بهمان همواره بر این بوده است که زمینه‌ی رشد و حمایت از کودکان و نوجوانان در معرض آسیب‌های اجتماعی را فراهم کند و شرایط فعلی ایران ما را بر آن داشت تا برای حمایت بیشتر از کودکان با آموزش و آگاه‌سازی در کنار شما باشیم.

باشد که این کلمات پناهگاهی باشند برای روزها و شب‌های پیش‌رویمان…

 نکته برای حمایت و آرامش کودکان

چگونه با کودکان در مورد درگیری و جنگ صحبت کنیم

وقتی درگیری یا جنگ تیتر اخبار می‌شود، احساساتی همچون ترس، غم، خشم و اضطراب به سراغ ما می‌آیند. آنچه که واضح است این است که کودکان همیشه برای احساس امنیت و آرامش به والدین خود نگاه می‌کنند—چه بسا این رفتار در مواقع بحرانی بیشتر در آنها دیده می‌شود. از این رو لازم است نکات مهمی را پیرامون چگونگی گفت‌وگو با کودکان و نوجوانان و همچنین فراهم کردن حمایت و آرامش برای آنها با یکدیگر مرور کنیم.

۱. ابتدا بسنجید کودکان در وضعیت موجود چه می‌دانند و چه احساسی را تجربه می‌کنند

زمان و مکان مناسبی را انتخاب کنید تا بتوانید این موضوع را به‌طور طبیعی مطرح کنید؛ مثلاً هنگام صرف یک وعده غذایی می‌تواند زمان مناسبی باشد چرا که کودک شما احساس راحتی بیشتری برای صحبت آزادانه دارد. 

سعی کنید از مطرح کردن این موضوع درست پیش از خواب خودداری کنید.

نقطه‌ی شروع گفت‌وگو می‌تواند این باشد که از کودک خود بپرسید چه چیزهایی درباره‌ی اتفاقات اخیر می‌داند و چه احساسی دارد. برخی از کودکان ممکن است اطلاعات کمی داشته باشند یا علاقه‌ای به صحبت درباره‌ی آن نشان ندهند، اما برخی دیگر ممکن است در سکوت، نگرانی و اضطراب را تجربه کنند. 

برای کودکان خردسال‌تر، نقاشی و قصه‌گویی یا سایر فعالیت‌های مشابه می‌تواند به شروع گفت‌وگو کمک کند.

بچه‌ها از روش‌های مختلفی ممکن است اخبار را بشنوند، بنابراین مهم است که از آنچه دیده و شنیده‌اند آگاه باشید. این فرصتی است تا به آن‌ها اطمینان خاطر بدهید و در صورت وجود اطلاعات نادرست، آن‌ها را اصلاح کنید—چه این اطلاعات را از طریق شبکه‌های اجتماعی، اینترنت و تلویزیون  و چه از طریق مدرسه یا دوستانشان دریافت کرده باشند.

جریان پیوسته‌ای از تصاویر و تیترهای نگران‌کننده می‌تواند این احساس را ایجاد کند که بحران در همه‌جا در جریان است. ممکن است کودکان کم‌سن متوجه تفاوت بین آنچه روی صفحه گوشی یا تلویزیون می‌بینند با واقعیت زندگی خودشان نباشند و خودشان و حتی شما را در خطر تصور کنند. 

نوجوانان نیز ممکن است مطالب نگران‌کننده‌ای در شبکه‌های اجتماعی دیده باشند و از شدت گرفتن وقایع بترسند.

مهم است که نگرانی‌های آن‌ها را بی‌اهمیت یا نادرست تلقی نکنید. اگر سوالی می‌پرسند که از نظر شما ممکن است افراطی به نظر برسد، مانند «آیا همه‌ی ما خواهیم مرد؟»، با اطمینان خاطر به آن‌ها بگویید که چنین چیزی اتفاق نخواهد افتاد، اما در عین حال تلاش کنید بفهمید چه شنیده‌اند و چرا چنین فکری به ذهنشان رسیده است. اگر بتوانید منشأ نگرانی آن‌ها را پیدا کنید، بهتر می‌توانید آرامشان کنید.

حتماً احساسات آن‌ها را به رسمیت بشناسید و به آن‌ها اطمینان دهید که هر احساسی که دارند، طبیعی است. با تمام توجه و آگاهی خود به حرف‌هایشان گوش بدهید تا اطمینان پیدا کنند که واقعاً در حال گوش دادن هستید و به آن‌ها یادآوری کنید که هر زمان که خواستند، می‌توانند با شما یا فرد بزرگسال قابل اعتماد دیگری صحبت کنند.

۲. با کودکان با لحنی آرامش‌بخش و متناسب با سن آنها صحبت کنید

کودکان حق دارند بدانند در اطرافشان چه می‌گذرد، اما بزرگسالان نیز مسئولیت دارند که آنها را از پریشانی در امان نگه دارند. واضح است که شما فرزندتان را بهتر می‌شناسید. بنابراین از زبان متناسب با سن او برای توصیف موقعیت و اتفاقات استفاده کنید، واکنش‌های او را زیر نظر داشته باشید و نسبت به سطح اضطراب او حساس باشید.

اگر در مورد آنچه اتفاق می‌افتد احساس غم یا نگرانی می‌کنید، طبیعی است. اما به خاطر داشته باشید که بچه‌ها نشانه‌های عاطفی خود را از بزرگسالان دریافت می‌کنند، بنابراین سعی کنید ترس و نگرانی‌های خود را بیش از اندازه با فرزندتان در میان نگذارید. با آرامش صحبت کنید و به زبان بدن خود، مانند حالات چهره، توجه داشته باشید. از کلمات و لحن متناسب با سن کودکان استفاده کنید، واکنش‌های آنها را زیر نظر داشته باشید و نسبت به سطح اضطرابشان حساس باشید.

تا جایی که می‌توانید، به فرزندانتان اطمینان دهید که از هر خطری در امان هستند. به آنها یادآوری کنید که بسیاری از مردم در سراسر جهان برای متوقف کردن درگیری و یافتن صلح سخت تلاش می‌کنند. 

به یاد داشته باشید که اشکالی ندارد که برای همه سؤال‌هایشان پاسخی نداشته باشید. در این مواقع می‌توانید به آنها بگویید که به زمان دارید تا اطلاعات بیشتری بگیرید و حتی در این مواقع می‌توانید از کمک نوجوانان و فرزندان بزرگتر خانواده برای پاسخ دادن به پرسش‌های دشوارتر بهره بگیرید. از وب‌سایت‌های سازمان‌های خبری معتبر یا سازمان‌های بین‌المللی مانند یونیسف و سازمان ملل  به‌عنوان مرجع استفاده کنید. می‌توانید توضیح دهید که برخی از اطلاعات آنلاین دقیق نیستند و بر اهمیت یافتن منابع معتبر را تاکید کنید.

۳. گسترش مهربانی به‌جای انگ‌زنی را در نظر داشته باشید

در شرایط درگیری و جنگ، اغلب شاهد شکل‌گیری تعصب و تبعیض نسبت به یک ملت یا کشور خاص هستیم. هنگام صحبت با فرزندانتان، از به‌کار بردن برچسب‌هایی مانند «آدم‌های بد» یا «شیطان‌صفت» خودداری کنید و در عوض، از این فرصت برای آموزش همدلی استفاده کنید؛ مثلاً همدردی با خانواده‌هایی که مجبور به ترک خانه‌های خود شده‌اند.

حتی اگر درگیری در کشوری دوردست در جریان باشد، ممکن است اثرات آن باعث شکل‌گیری تبعیض در اطراف ما شود. مطمئن شوید که فرزندانتان در معرض قلدری یا تبعیض قرار ندارند یا خودشان باعث این جریان نمی‌شوند. اگر در مدرسه مورد تمسخر قرار گرفته‌اند یا کسی آن‌ها را اذیت کرده است، آن‌ها را تشویق کنید تا موضوع را با شما یا یک فرد بزرگسال مورد اعتماد در میان بگذارند.

به فرزندانتان یادآوری کنید که همه انسان‌ها سزاوار امنیت در مدرسه و جامعه هستند. آزار و تبعیض در هر شرایطی نادرست است، و ما هر یک باید نقش خود را در گسترش مهربانی و حمایت از یکدیگر ایفا کنیم.

۴. بر اهمیت کمک کردن و نقش افراد تاثیرگذار تمرکز کنید

مهم است که کودکان بدانند انسان‌هایی هستند که با شجاعت و مهربانی به یکدیگر کمک می‌کنند. داستان‌های امیدبخش را با آن‌ها در میان بگذارید؛ مانند امدادگرانی که به مردم کمک می‌کنند یا نوجوانانی که خواستار صلح هستند.

احساس اینکه یک فرد می‌تواند کاری انجام دهد و تاثیرگذار باشد–هرچند کوچک–می‌تواند تسلی‌بخش و دلگرم‌کننده باشد.

بررسی کنید که آیا فرزندتان تمایل دارد در اقدامات مثبت شرکت کند یا نه. شاید بخواهد یک پوستر طراحی کند یا شعری در ستایش صلح بنویسد. شاید شرایطی فراهم شود که بتوانید در یک پویش محلی مشارکت کنید یا به یک کارزار حمایتی بپیوندید. انجام هر اقدام کوچکی می‌تواند تأثیر بزرگی بر احساس آرامش و مشارکت داشته باشد.

۵. گفت‌وگو با کودکان را با آرامش به پایان برسانید

یکی از نکات مهم در پایان گفت‌وگو با کودکان این است که اطمینان حاصل کنید کودک را در حالت اضطراب یا ناراحتی رها نمی‌کنید. سعی کنید میزان نگرانی او را از طریق زبان بدن، لحن صحبت و شیوه تنفسش ارزیابی کنید.

به او یادآوری کنید که برایش اهمیت بسیاری قائل هستید و هر زمان که احساس نگرانی یا ناراحتی داشت، می‌تواند با شما صحبت کند و شما در کنارش هستید تا به حرف‌هایش گوش دهید و از او حمایت کنید.

۶. ارتباط خود را با کودک ادامه دهید

با توجه به ادامه یافتن اخبار مربوط به درگیری، ضروری است که به‌طور منظم با فرزندتان در تماس باشید تا ببینید حال او چگونه است. احساسش چیست؟ آیا پرسش‌های جدیدی دارد یا موضوعی هست که بخواهد درباره‌اش با شما صحبت کند؟

اگر فرزندتان نگران یا مضطرب به نظر می‌رسد، به تغییرات رفتاری یا جسمی او توجه داشته باشید؛ نشانه‌هایی مانند دل‌درد، سردرد، کابوس یا مشکل در خوابیدن می‌توانند از نشانه‌های اضطراب باشند.

کودکان واکنش‌های متفاوتی نسبت به رویدادهای ناراحت‌کننده دارند و گاهی نشانه‌های ناراحتی به‌وضوح قابل مشاهده نیستند. کودکان خردسال ممکن است بیشتر از معمول وابسته شوند و نوجوانان ممکن است اندوه یا خشم شدیدی از خود بروز دهند. بسیاری از این واکنش‌ها موقتی و طبیعی هستند و در نتیجه تجربه یک رویداد استرس‌زا رخ می‌دهند. اما اگر این نشانه‌ها برای مدت طولانی ادامه پیدا کنند، ممکن است کودک به حمایت تخصصی نیاز داشته باشد.

برای کاهش اضطراب، می‌توانید همراه با کودک فعالیت‌هایی آرامش‌بخش انجام دهید؛ مثلاً تمرین تنفس شکمی:

۵ نفس عمیق بکشید؛ هر بار ۵ ثانیه نفس را از بینی به درون بکشید و ۵ ثانیه از دهان بیرون بدهید.

برای کودک توضیح دهید که هنگام دم، شکمش مانند یک بادکنک نرم بالا می‌آید و هنگام بازدم، هوا به‌آرامی از بادکنک خارج می‌شود.

آماده باشید که اگر کودک موضوع جنگ و اخباری را که شنیده مطرح کرد، با او صحبت کنید. اگر این گفت‌وگو پیش از زمان خواب صورت گرفت، سعی کنید با یک فعالیت مثبت مانند خواندن داستان مورد علاقه‌اش، فضای آرامی برای خوابش فراهم کنید.

۷. جریان مداوم اخبار را محدود کنید

دقت داشته باشید که فرزندانتان تا چه اندازه در معرض اخبار قرار می‌گیرند، به‌ویژه زمانی که رسانه‌ها پر از تیترهای نگران‌کننده و تصاویر ناراحت‌کننده هستند. بهتر است در حضور کودکان خردسال، پخش اخبار را متوقف کنید. برای نوجوانان، می‌توان از این فرصت استفاده کرد تا درباره میزان زمانی که صرف دنبال کردن اخبار می‌کنند و منابع خبری مورد اعتمادشان گفت‌وگو کرد.

همچنین توجه داشته باشید که در حضور کودکان چگونه با دیگر بزرگ‌سالان درباره درگیری‌ها صحبت می‌کنید، زیرا ممکن است حرف‌های شما را بشنوند و تحت تأثیر قرار بگیرند.

تا حد امکان، سعی کنید حواس کودک را با فعالیت‌های مثبت پرت کنید؛ مثلاً با هم بازی کنید یا درصورتی که فضای امنی در اختیار داشتید برای پیاده‌روی بیرون بروید.

۸. مراقب خودتان هم باشید

شما زمانی می‌توانید بهتر به فرزندانتان کمک کنید که خودتان نیز در وضعیت روحی مناسبی باشید. کودکان به واکنش‌های شما نسبت به اخبار توجه می‌کنند، بنابراین وقتی شما آرام و مسلط هستید، این حس اطمینان را به آن‌ها منتقل می‌کنید.

اگر احساس اضطراب یا ناراحتی دارید، زمانی را برای مراقبت از خود اختصاص دهید و با اعضای خانواده، دوستان یا افراد مورد اعتماد صحبت کنید. به نحوه دنبال کردن اخبار نیز دقت داشته باشید؛ به جای اینکه پیوسته آنلاین باشید، سعی کنید زمان مشخصی را در طول روز برای بررسی اخبار انتخاب کنید.

تا حد امکان، زمانی را به انجام کارهایی اختصاص دهید که به شما آرامش می‌دهند و به بازسازی انرژی‌تان کمک می‌کنند.

ترجمه و نگارش متن: شقایق اعظمی